Algemeen

Market Garden / Slag om Arnhem

De geallieerden wilden de Tweede Wereldoorlog zo snel mogelijk beëindigen met zo min mogelijk slachtoffers. Daarom moesten de luchtlandingseenheden de bruggen veroveren en behouden zodat de troepen over land, via midden Nederland, naar Duitsland konden oprukken. Op papier was het een goed plan, in de praktijk viel de uitvoering echter zwaar tegen. Op 17 september 1944 begon Operatie Market Garden, een gezamenlijke inspanning van de geallieerden om de brug over de Rijn bij Arnhem in handen te krijgen en zo door te kunnen stoten naar Duitsland. 11.000 soldaten werden gedropt op de Ginkelse Heide en bij Wolfheze.

In Oosterbeek was het een prachtige zondagochtend. Zoals altijd was er ook deze zondag een kerkdienst, voorganger ds. J.G.L. Brouwer.

De dienst was nog maar net begonnen toen in de uiterwaarden van de Rijn het daar aanwezige afweergeschut van de Duitsers heftig begon te vuren op de overvliegende Engelse vliegtuigen. Het moet een angstige ervaring zijn geweest voor de kerkgangers. Na de preek werden liederen gezongen als “Een vaste burcht is onze God” en “Wat de toekomst brenge moge, mij geleid des Heeren hand”. De kerkdienst werd beëindigd met het zingen van het 1^e en 6^e couplet van het Wilhelmus. Het werd staande en uit volle borst meegezongen door de circa 700 kerkgangers. Na de dienst haastte iedereen zich naar huis, bezorgd over wat ze aan zouden treffen en over wat er komen zou.

Inmiddels trokken vanaf de landingszones de para’s op naar de Rijnbrug in Arnhem. Hoewel de Duitsers verrast werden door de luchtlandingen herstelden zij zich razendsnel en boden grote weerstand. Tijdens gevechten, soms van man tegen man, sneuvelden vele, jonge soldaten.

Als enige eenheid van de gelande Britse troepen slaagde het bataljon van luitenant-kolonel John Frost er in de noordzijde van de brug te veroveren. Hierna kwamen zij van twee kanten onder Duits vuur te liggen: van de Duitsers die de zuidzijde van de brug in handen hadden en van de Duitsers die vanaf het noorden het centrum van Arnhem heroverden. Helaas kwamen de geallieerden uit het zuiden te laat om de brug in handen te nemen.  

Het hoofdkwartier van Generaal-majoor Urquhart was gevestigd in Hotel Hartenstein, nu Airborne Museum. Oosterbeek lag, mede daardoor, in het hart van het slagveld. De geallieerden leden grote verliezen en konden geen stand houden. De Duitse aanvallen op de perimeter gaan vrijwel zonder onderbreking door. Bij deze aanvallen, waarbij ook zware tanks worden ingezet, krijgen vooral de troepen bij de Oude Kerk het zwaar te verduren. Mede met behulp van de rond de kerk opgestelde houwitsers, worden de aanvallen afgeslagen. Gedurende 8 dagen heeft zich een ware veldslag afgespeeld.

Van de 11.000 man die zijn geland, zijn er uiteindelijk 2400 over de Rijn ontkomen. De rest was gedood, gewond of krijgsgevangen gemaakt. Slechts een klein deel wist onder te duiken bij Nederlandse burgers op de Veluwe.

Een aangrijpend verhaal is dat van Mark Leaver, een Airborne sergeant. Met 4 collega’s liep hij wacht voor de kerk toen een mortiergranaat van de Duitsers insloeg. Hij stond toevallig achter de dikke linde, maar zijn vier kameraden hadden minder geluk en kwamen om. Na de oorlog kwam Mark ieder jaar terug tijdens de herdenkingen in september. De boom, die nog steeds voor de kerk staat met het gat van de inslag in de dikke stam, werd altijd door hem bedankt.

Tijdens de Slag om Arnhem was de kerk voor de geallieerden een van de laatste steunpunten voordat ze zich terugtrokken over de Rijn. Op 19 september 1944 sprak majoor Richard Lonsdale, tweede in de bevelsvoering van de 11e Parachute Regiment de verzamelde troepen toe:  

“U weet net zo goed als ik dat er veel rot-Duitsers op ons af komen. Welnu, alles wat we kunnen doen is hier blijven en hopen dat iemands ons oppikt. We moeten vechten voor ons leven en bij elkaar blijven. We hebben eerder tegen de Duitsers gevochten – in Noord Afrika, Sicilië, Italië. Ze waren toen niet goed genoeg voor ons, en ze zijn zeker ook nu niet goed genoeg voor ons. Ze moeten het opnemen tegen de beste soldaten ter wereld. Over een uur zult u defensieve posities innemen ten noorden van de weg buiten. Wees er zeker van dat u zich goed ingraaft en uw wapens en munitie goed in orde zijn. We krijgen een tekort aan munitie, dus als u schiet, schiet dan om te doden. Het allerbeste aan u allen gewenst.”

De verdedigers van deze sector van de perimeter van Oosterbeek werden bekend als  ‘Lonsdale Force’ en de kerk als ‘Lonsdale Church’.

Op 21 september springen 950 man van de Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade onder bevel van generaal-majoor Sosabowski, af bij Driel. Gedurende de daarop volgende nachten weten kleine groepen Poolse para’s ondanks felle Duitse beschietingen en gebrek aan voldoende boten de Rijn over te steken en zich bij de Britten in Oosterbeek te voegen.

In de oude pastorie naast de kerk lagen 250 gewonde soldaten. Mevrouw Kate ter Horst probeerde hen al die tijd zo goed mogelijk te verzorgen. Haar Britse patiënten gaven haar liefkozend de bijnaam ’the Angel of Arnhem’.

Market Garden mislukte. Oosterbeek en ook de Hervormde Kerk bleef verwoest achter.

De burgers van Oosterbeek en Arnhem e.o. moesten het “sperrgebiet” verlaten. Zij evacueerden met datgene wat ze mee konden nemen naar elders. De eerste burgers keerden in april 1945 weer terug naar hun zwaar gehavende en soms geplunderde woning.

Besloten werd de kerk terug te brengen in z’n romaanse vorm. Na een grondige restauratie werd de kerk in 1949 weer in gebruik genomen. Britse en Poolse oorlogsveteranen en hun families zijn sindsdien vaste bezoekers. De Hervormde Kerk in het benedendorp heet sindsdien De Oude Kerk.

Na de oorlog werd besloten een nieuwe kerk te bouwen in het centrum van Oosterbeek (de Goede Herder Kerk, sinds 2009 uitvaartverzorging Mijnhart).In 1954 werd de Goede Herder kerk ingewijd en in gebruik genomen.

 De Oude Kerk is een vast onderdeel van de jaarlijkse Airborne Herdenkingen in september. Van belang zijn, op de zondag, aan het einde van de herdenkingsweek o.a.

 ·         09.00 uur Engels – Nederlandstalig dienst in de Oude Kerk

·         11.00 uur Officiële herdenkingsdienst en kranslegging op de Airborne Kerkhof in Oosterbeek. Belangrijk en emotioneel onderdeel is de bloemlegging door schoolkinderen.

·         16.30 uur in de Oude Kerk de jaarlijkse Service of Choral Evensong. Deze dienst vindt zijn oorsprong in de Anglicaanse kerktraditie.